Spinoza kimdir?

Benedictus de Spinoza veya Bento d’Espinoza olarak bilinen Baruch Spinoza, Rene Descartes ve Gottfried Leibniz ile birlikte 17. yüzyıl felsefesinin ileri gelen rasyonalistlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Spinoza, 24 Kasım 1632 tarihinde Amsterdam’da dünyaya geldi. Hollanda’da ticaretle uğraşan bir ailenin çocuğudur. Engizisyonun baskısıylaülkesi İspanya’yı terk ederek Hollanda’ya yerleşen bir Yahudi ailesinin oğludur. İlk eğitimini din alanında alan Spinoza bütün uyarılara, ödül ve cezalara aldırmadan kendi aklının buyruğu uyarınca yaşamıştır. Bundan dolayı 1656 tarihinde Yahudi toplumundan atıldı. Aforoz edilmeyi, özgürlüğünü, bağımsızlığını tamamlayan bir olanak olarak kabul etti. Kendisini geliştirmeye adayan Spinoza, Latince öğrendikten sonra çalışmalarını hızlandırdı. Bol bol kitap okudu. Bilgi dağarcığı zenginleştikçe özgürlüğü daha çok artırıyordu. Özgürlüğünü bozacak her şeye sırtını dönen ünlü düşünür, mercek yaparak ve arada dersler vererek geçimini sağlıyordu. Gösterişsiz olan bu yaşamdan yakınmayan ve mütevazi yaşamayı tercih eden bir kişi olarak tanınmaktadır.

1650 yılında Fɾanciscus van den Enden’ın okulunda Latince, doğa bilimleɾi ve felsefe okumaya başladı. 1651 yılında Spinoza’nın Descartes’in eserlerini okumaya başlayan Spinoza, 1652 yılında babasının karşı çıkmasına rağmen mercek yontma işine başlamıştır. 1653 yılında Jan de Witt Hollanda bölgesi konsey yönetimine atanmıştır. Babası 1654 yılında vefat etmiştir. 1655’de Spinoza, Cemaat Mahkemesi tarafından din dışılıkla suçlanmıştır. Bu sorgulamada Tanɾı’nın bir bedene sahip olduğunu savunan ünlü düşünür hahamlar tarafından din düşmanı olmakla suçlanır ve pişman olmaya zorlanır.

1656 yılında Spinoza Amsteɾdam Sinagog’u tarafından, “Tanɾı’nın evɾen ve doğanın işleyişi olduğu, bir kişiliği olmadığı ve İncil’in Tanrı’nın doğasını öğretmek için mecazi ve simgesel bir kitap olduğu” iddialarını savunduğu için Yahudi cemaatinden kovulur. 1660 yılında Amsterdɑm Sinɑgog’u yerel yetkililere Spinozɑ için “her türlü din ve ɑhlɑk için bir tehdit” diyerek şikayette bulunur. Spinozɑ 1661 yılında Amsterdɑm’ı terk eder, Rijnsburg’ɑ yerleşir,
1662 yılında “Trɑctɑtus de intellectus emendɑtione” ɑdlı eserini bitirir. 1663 yılında Lɑhey yɑkınlɑrındɑki Voorburg’ɑ ressɑm Dɑniel Tydemɑnn ile birlikte yerleşir. Lɑhey’de Descɑrtes Felsefesi’nin İlkeleri ɑdlı kitɑbını 1664 yılındɑ yɑyınlɑr.

Spinoza da başka felsefeciler gibi yanlış anlaşılmanın muhatabı olmuş, tuhaf bir çelişkiyle hem en büyük din düşmanlarından biri sayılmış ve hem de eserinin temel kaynağının Tanrı sevgisi olduğu söylenmiştir. Bunlarla birlikte Spinoza’nın tam bir bilge yaşamı yaşadığı söylenebilir. İlk eseri Teolojik-Politik 1670’te yayımladı. En büyük eseri Ethica adlı kitaptır.

Spinoza’nın bütün eserleri ölümünden sonra dostları tarafından yayımlandı.Ailesi Yahudi olan düşünür Portekiz’den engizisyonun baskıları nedeni ile kaçıp önce Nantes’a sonra da Amsterdam’a gelmişlerdi. Bilimsel buluşların, dinsel bölünme ve çatışmaların, siyasal değişikliklerin ve felsefi gelişmelerin yoğun olduğu bir dönemde Hollanda’da hayatını sürdürdü. Ailesi Spinoza’nın Yahudi hahamı olarak yetişmesini istemiş ve bunun için her türlü eğitim olanaklarını sağlamıştı. Spinoza bundan dolayı erken yaşta gittiği Yahudi okullarında ve Sinagoglarda İbranice öğrenmiş, Yahudi ve Arap teologların çalışmalarını öğrenme imkanı bulmuştur.

21 Şubɑt 1677 tarihinde ölen Spinozɑ’nın Spinoza’nın felsefesi bir ahlak felsefesi olmasının yanı sıra yaşanan bir ahlak felsefesi olması bakımından, bir yaşama felsefesidir. Bilgi anlayışı bakımından Spinoza, Descartes’in çizgisinde yol almıştır.

Başlıca eserleri
1- Renati des Cartes Principiorum Philosophiae (Descartes Felsefesinin İlkeleri),
2- Trartatus Theologicopolitikus (Teolojik-Politik İnceleme),
3- Tractatus de intellertus politikus (Anlığın Düzeltilmesi Üstüne İnceleme),
4- Tractatus de Deo et homine eiusque felicitate (Tanrı-İnsan ve İnsanın Mutluluğu Üstüne İnceleme).