Sürtünme nedir?

Ağır bir tahta sandık döşemesinin üzerinde çekilirse sandık ile döşeme arasında bir direnç ortaya çıkar. Harekete karşı koyan bu dirence ya da kuvvete sürtünme adı verilmektedir. İki cisimden biri ne zaman diğerine sürtünerek hareket etse ikisinin arasında bu türden bir kuvvet meydana gelir.

Motorlarda ve makinelerin çoğunda sürtünme zararlıdır. Ve belirli bir miktar enerjinin boşa gitmesine neden olabilmektedir. Bu yüzden sürtünmeyi mümkün olduğunca azaltmak bunun içinde hareketli parçaları yağlamak gerekmektedir. Ama sürtünme yararlı da olabilmektedir. Sürtünme olmasa idi yürünemezdi; sürtünme az olduğunda örneğin buzun üstünde yürümenin ne kadar zor olduğunu herkes bilir. Sürtünme olmasa idi çiviler ve vidalar yerlerine tutturulamaz, motorlu taşıtların frenleri ve kavramaları çalışmazdı.

Sandığı döşemenin üzerinde kaydırdığımız zaman hareketi başlamak için gerekli olan güç hareketi sürdürmek için gerekli olandan daha büyüktür. Sandık ne kadar ağır ise, onu hareket ettirmek için ihtiyaç duyulan kuvvet de o oranda büyük olur. Eğer sandığın tabanı ve döşemenin yüzeyi düzgün ise sürtünme daha az olur. Sandığın tabanı ya da herhangi bir yan yüzeyi üzerinde kaydırılması onu hareket ettirmek için gerekli olan kuvveti değiştirmez. Bütün bu söylenenlere göre sürtünmenin ana kuralları şöyle sıralanabilir.
1- Harekete başlama anındaki sürtünme, hareket esnasındaki sürtünmeden daha büyüktür;
2- Sürtünme ve onu yenmek için gerekli olan kuvvet sadece sürtünen cisimleri birbirine bastıran ahırlığa ve sürtünme yüzeylerinin niteliğine bağlıdır.

Sandık döşemenin üzerinde yuvarlayarak hareket ettirmek daha kolaydır: merdane ya da tekerlekler üzerine oturtarak götürmek ise çok daha kolaydır. Tekerleklerin dönmesi sürtünmeye bağlıdır. Sürtünme olmasa idi tekerlekler yere tutunamaz, kendi eksenleri üzerinde durmadan dönerdi. Tekerlek bir milin çevresinde döner, tekerlek ile mil arasındaki sürtünmeyi azaltmak için bilyeli rulman ya da benzeri araçlar kullanılır ve bunlar yağlanır. Otomobillerde enerjinin yaklaşık olarak beşte biri hareketli parçaların sürtünemsini yenmek için boşa harcanır. Sürütnme ayrıca hareketli parçalarda aşınmaya sebep olur. Eğer bir makinenin yataklaır yağsız kalır ve duurmda çalıştırılır ise aşırı ısınma neticesi metal parçalar eriyip birbirine kaynayabilir; bu durumda “makine yatak sardı” denilmektedir. Sıvı ve katı makine yağları sürütnemyi azaltmaktadır. Pirinç gibi bazı metaller diğerlerine nazaran çok daha kaygan olduğundan hareketli parçalaırn yapılmış olduğu metallerin türüde sürtünmede önemli rol oynamaktadır.

Genel bir kural olarak aynı metalden yapılmış iki parçanın birbirine sürtünmesine izin vermemek gerekir.

Tekne suda, uçak havada gider iken tekne ile su ya da uçak ile hava arasında ağdalılık adı verilen bir sürtünme türü meydana gelir; teknenin ya da uçağın yol alabilmesi için bu direncin üstesinden gelinmesi gerekmektedir. Bir kaşığı suyun içinde bir yandan diğerine hareket ettirmek şurubun içinde hareket ettirmekten çok daha kolaydır. Kaşığın havadaki hareketi ise sudaki hareketinden daha kolaydır. Çünkü bu üç akışkan içinde ağdalığı en yüksek olanı şurup, en düşük olanı ise havadır. Su bir ırmakta akarken kenarlara tutulma eğilimi gösterir; bu yüzden, suyun ırmağın ortasına en yakın bölüme en hızlı akan bölümüdür. Havanın direnci herhangi bir cisim havada hareket ettirildiği vakit ortaya çıkan bir sürtünme kuvvetidir. Yüksek hızlı uçaklarda uçağın dış yüzeyi bu direnci olabildiğince azaltacak şekilde tasarlanmasına ve yüzey düzgünlüğüne büyük özen gösterilmektedir. Uçak, tren, otomobil, gem, motorlarında kuvvetin çoğu sürtünmenin ortaya çıkardığı kuvvetleri yenmeyi ve aracı hareket halinde tutmaya yarar. Uzayda hava bulunmadığı için sürtünme de yoktur. Bu sebepten dolayı dünya atmosferinin dışında kullanılmak üzere yapılmış uzay araçlarının dış yüzeyinin özel olarak düzgün olmasına gerek yoktur.