Susam nasıl yetiştirilir?

Susam daha çok yemeklik yağ yapımında kullanılan bitkilerden biridir. Susam ayrıca tahin ve tahin helvası üretiminde ve kuru pasta, simit gibi çeşitli unlu gıdaların imalatında kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra kozmetik sanayinde ve sabun yapımında kullanılmaktadır.

Sıcağı seven bir bitki olan susam daha çok tropik ve subtropik ve mutedil iklim kuşağının sıcak bölgelerinde yetişmektedir. 90 – 120 günlük gelişme devresinde aylık sıcaklık ortalamasının 20 C’nin altına düşmemesi ve tohumların çimlenmesi sırasında toprak sıcaklığının en az 12 – 15 C, optimum 20–25 C olması gerekmektedir. Çimlenme sırasındaki yağışlardan ve kuru rüzgarlardan susam zarar görür. Gece ile gündüz arasındaki ısı farkından olumsuz etkilenen susamın böylece gelişme süresi de uzamaktadır.

Susam toprak isteği bakımından pek seçici olmamakla birlikte, drenajı iyi, orta bünyeli, organik madde bakımından zengin, kumlu-killi, alüvyal hafif topraklarda çok daha iyi yetiştirilmektedir. Orta ağır, humuslu topraklarda da iyi gelişmesine rağmen fazla killi ve kireçli, çok çakıllı, su tutan topraklarda pek iyi gelişmez.
Susamın çimlenme gücü yüksek, ancak tohumları küçük olduğundan dolayı çıkış gücü çok zayıftır. Bu yüzden susam tohumlarının ekimi için iyi bir toprak hazırlığı ve iyi bir tohum yatağı gerekmektedir. Ana ürün ekilişleri nisan – mayıs ayları içinde; ikinci ürün ekilişleri ise, hububat hasadından sonra haziran ayı içinde ya da temmuz ayının ilk haftasında yapılmaktadır. Soğuk yerlerde ikinci ürün olarak yetiştirilmesi imkânsızdır. Sonbahar erken yağışları dikkate alınarak erken ekilmesi gerekir.

Toprak hazırlığına sonbaharda başlanır. Tarla pullukla 20-25 cm derinlikte sürülür. Sürüm tarlanın meyiline göre yapılmalıdır. Toprağın kışa sürülmüş olarak girmesiyle su alınımı artar, donma ve çözülmelerle toprağın fiziksel özelliklerinde düzelme görülür. İlk sürümden sonra, sonbahar yağışları nedeniyle tarlada otlanma olursa, kışa girmeden toprak kazayağı ile 10-15 cm derinlikte işlenip otların derine gömülmesi sağlanır. İlkbahar toprak hazırlığı daha çok hava durumu ve toprak tavına bağlı olup, derin toprak işlemeden kaçınmak gerekir. Aksi taktirde topraktan gereksiz yere su kaybına yol açar. Bundan dolayı tava gelen toprak tavın kaçmasını önlemek için ya yüzeysel olarak pullukla sürülür veya en iyisi kazayağı (kültivatör) ya da diskaro ile yüzeysel olarak 10-15 cm derinliğinde işlenir. İklim koşullarının olumsuz olması durumunda gerekiyorsa ekim öncesi bir kez tav sulaması uygulanabilir.

Ekim kombine mibzerlerle yapılmayacaksa, ekimde verilecek olan gübreler santrifüj gübre makinesiyle toprağa saçılır, yabancı ot ilacı uygulanır, gübre ve ilaç diskaro ve tırmık ile ekim derinliğinde toprağa karıştırılır, sürgü çekilerek toprak bastırılır ve böylece ekime hazır hale getirilir. Tırmık ve sürgü kullanılması toprağı belli ölçüler içinde tesviye etmesi bakımından da önemlidir.

İkinci ürün ekimi genellikle buğday ya da arpa hasadından sonra yapıldığından, toprakta ekim öncesi yeterli tav bulunmaz. İlk olarak toprak yeterince sulanır. Hava sıcaklığına bağlı olarak 4-5 gün içinde tava gelen toprak pulluk ile 18- 20 cm derinlikte sürülür ve gübrelenir. Gübreler gübre makinesiyle toprağa saçılır, yabancı ot ilacı gerekiyorsa uygulanır, gübre ve ilaç diskaro ve tırmık ile ekim derinliğinde toprağa karıştırılır.
Susamın gelişme süresinin kısalığından dolayı gübrenin tamamının ekimden önce son diskaro altına atılması gerekmektedir. Verilecek gübre miktarı, topraktaki bitki besin elementleri ve bölgenin iklim ve toprak koşullarına, ekilecek susam çeşidine, tarımın sulu ya da kuru olarak yapılmasına bağlı olarak değişmektedir. Toprağın organik yapısını düzeltmek ve yüksek verim almak için çiftlik gübresinin de uygulanması iyi sonuç verir.
Susam ekim zamanı toprak sıcaklığına bağlıdır. Susam, Ege Bölgesinde ana ürün olarak nisan ve mayıs aylarında, ikinci ürün olarak haziran ayı veya temmuz ayının ilk haftası içinde yapılmaktadır. Kuru tarım yapılan yerlerde toprak tavı dikkate alınarak, toprak tavından azami ölçüde yararlanmak için mayıs ayında ekimin yapılması gerekmektedir.

Susam bir çapa bitkisi olduğundan dolayı çapanın zamanında yapılması, yabancı otlarla mücadele, toprak yüzeyinin kabartılarak neminin muhafazası ve yüksek verim açısından önem taşımaktadır. Bitkiler 10 – 15 cm boya eriştiğinde sıra üzeri bitki mesafesi yaklaşık olarak 15 – 20 cm olacak şekilde tekleme yapılır ve bu arada da sıra üzeri çapa yapılır.

Susam çok fazla su istememekle birlikte, yetişme süresi boyunca yapılacak olan düzenli sulamalarla verim artırılabilir. Bilhassa ikinci ürün ekilişlerinde mutlaka sulama yapılmalıdır. Çiçeklenmenin başlangıcında ve ortasında olmak üzere yapılacak olan 2 – 3 sulama verimi daha çok artırmaktadır. Sulama karık usulü yapılmalı ve aşırı göllenmeden kaçınılmalıdır. Susamda en çok görülen zararlılar; susam güvesi, bozkurt, yaprak biti ve beyaz sinektir. Solgunluk, susam bakteri solgunluğu, kök çürüklüğü, yaprak leke hastalığı, phylloidy ve susam alternaryası en çok görülen hastalıklardır. Hastalık ve zararlılarla mücadelede, kültürel önlemler büyük önem taşımaktadır. Genellikle yabancı otlarla mücadeleye ve tarla temizliğine önem verilmeli, tarlada bitki artıkları bırakılmamalı ve iyi bir toprak işleme yapılmalıdır.

Susamda kapsüllerin hepsi aynı anda hasat olgunluğuna gelmez. Hepsinin olgunluğa gelmesi beklenirse, erken olgunlaşan kapsüllerde çatlama ile tohum dökülmeleri olur. Bunun sonucunda verim kayıpları olur. Bu yüzden, çiçeklenmenin durması, bitkilerin yaprak ve kapsüllerinin sararması, alt yaprakların kısmen dökülmesi ve alt kapsüllerdeki tohumların renk değiştirmesi, alt kapsüllerin sarararak uçlarının çatlamaya başlaması bitkinin hasat olgunluğuna geldiğini gösterir. Hasat, bitkinin elle sökümü ya da toprağa yakın yerden kesimi suretiyle yapılmaktadır. Hasat edilen bitkilerin, üst kısımlarındaki kapsüller bir süre gelişmeye devam ettiğinden dolayı 15-25 tanesi bir araya bağlanarak, temiz bir zeminde 5-7 gün süreyle baskıya alınır. Baskıdan çıkarılan demetler düz bir zemin üzerinde 8-10 demet bir arada olmak üzere tepe kısmından bağlanarak gümül yapılır. Gümül süresi hava koşullarına bağlı olarak ortalama 8-15 gündür. Harman için demetler branda veya temiz naylon örtüler üzerinde silkilir. Tohumların kuru bitki artıklarından temizlenmesi için kalın ve ince elekler kullanılır. Daha sonra tohumlar savrularak temizlenir.