Teleskop nedir?
Teleskop günümüzde bir rasathane yani gözlemevi cihazı olarak tanımlansa da, yüzlerce yıldır insanoğlu kendi yaptığı teleskoplarla uzağı bireysel anlamda gözlemlemektedir. Uzun süre boyunca teleskobun tanımı yapılırken “uzaydan gelen ışınların görüntülenmesini sağlayan bir cihaz” ifade kullanılmış ve bu tanımda geçen ışından da “görülebilir ışık” kast edilmiştir. Ancak günümüzün modern dünyasında gelişen teknoloji sayesinde yeni nesil teleskoplar gözle görülemeyen ışınların da takip edilmesine imkan sağlamıştır. Bu doğrultuda günümüze uygun bir tanım yapmak gerekirse, teleskobun uzaydan dünyamıza gelen “her türlü” ışının insanlar tarafından gözlemlenmesini sağlayan bir astronomi cihazı olduğu söylenebilir. Günümüz şartlarında teleskop kullanarak uzaydan dünyamıza ulaşan; görülebilir ışınları, ultraviyole (morötesi) ışınları, röntgen ışınlarını, radyo dalgalarını, kızılötesi (infrared) ışınları ve tüm elektromanyetik dalgaları gözlemlemek mümkündür. Bu da teleskopların, evrenin kendisi ve içindeki sınırsız bilinmeyen hakkında bilgi toplamak için muazzam derecede önemli cihazlar olduğunu göstermektedir.
Batılı bilim kaynaklarında teleskobun Hollandalı bir gözlük imalatçısı olan Hans Lippershey tarafından 17. yüzyılın başlarında icat edildiği ve kısa süre sonra da meşhur gökbilimci Galileo Galilei tarafından “ilk kez” uzayı gözlemlemek için kullandığı kabul edilmektedir. Ancak bilinen tarihin çok daha eski dönemlerinde insanoğlunun gökyüzünü çeşitli cihazlar kullanarak gözlemlediğine dair farklı fikirler de bulunmaktadır. Tüp, objektif ve oküler (mercek grubu) olmak üzere temel üç ana parçadan oluşan teleskoplar geçen yüzyıllar içinde büyük bir gelişim süreci geçirerek insanoğluna evren ve dolayısıyla kendisi hakkında daha da fazla bilgi sahibi olma imkanı sunmuş, sunmaya da devam etmektedir. Teleskoplar teknoloji sayesinde dünya yörüngesine konumlanarak birçok özelliğin kullanımına imkan sağlasa da, genel olarak teleskopların iki temel gruba ayrıldığı söylenebilir: yansıtıcı teleskop ve kırıcı teleskop.
Yansıtıcı teleskoplar uzayın derinliklerinden gelerek dünyamıza ulaşan ışınların iç kısımdaki aynaya çarpması ve aynadan yansıyan bu ışınların bir prizmadan geçerek insan gözü tarafından algılanmasını sağlayan cihazlardır. Kırıcı teleskoplar ise uzaydan gelen ışınları herhangi bir aynaya yansıtmadan ve prizmadan geçirmeden sadece merceklerden geçirerek doğrudan insan gözüne ulaştıran cihazlardır. İnsanoğlu tarafından yapılan en büyük “yansıtıcı” teleskop ise günümüzde Hawai’de bulunmaktadır ve bu teleskobun adı da Manua Kea’dır. Bilgisayar kontrollü bir sistem olan Manua Kea, çapları 10 metre olan toplam 36 tane altıgen aynaya sahiptir. En büyük kırıcı teleskop ise 1 metrelik çaplı Wisconsin’deki Williams Bay isimli cihazdır.