Teofori nedir?

Teofori Yunanca kökenli bir sözcüktür ve “bir Tanrı’nın adını almak” manasına gelir. Teoforik isimler özel amaçlar doğrultusunda insanlara verilir. İsmin içine Tanrı isimleri sıkıştırılır. İnsanlık tarihi boyunca böyle isimleri özellikle devlet başkanları ve liderler almıştır. Bu isimlerin hem o Tanrı tarafından korunduğu hem de görevinin yüceltildiğine inanılmıştır. Mesela Eski Yunan’da müzik, avcılık ve güneş Tanrısı olan Apollo adı, Apollonios ya da Apollodorus olarak değiştirilmiştir. Bu isimleri alan Eski Yunan imparatorları vardır.

Bu uygulama tarih boyunca Batı kültürlerinde olduğu gibi Orta Doğu ve Mezopotamya’da da yaygınca kullanılmıştır. Onomatik (isimle ilgili) teoforide insan isimlerinin arasına Tanrı isimleri yerleştirilir. Bu sayede o kişinin güvenilir olduğuna inanılır.

Eski Yunan kültüründe krallar tarafından kullanılan Demetrius ismi doğa Tanrıçası Demeter’in takipçisi anlamını taşır. Batı kültüründe bazen isim hiç değiştirilmeden, ilahi olduğuna inanılan varlığın ismi insanlara verilir. Avcılık Tanrıçası Diana, bilgelik Tanrıçası Minerva ve evlilik Tanrıçası Juno gibi kadın isimleri, direkt olarak Roma putperest inancından alınmıştır.
Ancak teoforik bir isim almak Batı kültürlerinde bazen sorunlara yol açmıştır. Örneğin 553 yılında Katolik Kilisesi’nin yöneticisi olarak seçilen Papa Mercurius, ismi Roma ticaret Tanrısı Mercury’nin ismini taşıyordu. Ancak Katolik Kilisesi’nin yöneticisinin, bir Romalı putperest Tanrısının adını alması yakışıksız olacağı düşünüldü ve kardinallerin Papa seçildikten sonra isimlerinin değiştirilmesi kararı alındı. Mercurius, adını John olarak değiştirdi.

Cermen kökenli toplumlarda da teoforik isimlere rastlanır. Os, Tanrı manasına gelir ve bu isimden Oslac, Oswin ve Oswald gibi isimler türetilmiştir. Aynı şekilde İbrani kültürlerde ve Hristiyanlıkta da teoforik isimler vardır. Musevi inancında El, Tanrı’nın isimlerinden biridir ve Daniel, “Tanrı’nın adaleti”, Nathaniel “Tanrı’nın armağanı”, Emmanuel “Tanrı bizimledir” gibi anlamlara gelmektedir.

İslam inancında da Allah’ın isimlerine eklemeler yaparak insanlara koymak yaygın bir gelenektir. Arapça “Abdul” kelimesi “kulu, hizmetkarı” anlamına gelir. Peygamberin babasının adı olan Abdullah ise “Allah’ın kulu” manasına gelir. Allah’ın 99 ismine Abdul eki getirilerek Abdul Aziz, Abdul Kerim, Abdul Kadir, Abdul Settar, Abdulrezzak gibi isimler İslam inancını benimseyen aileler tarafından çocuklarına konmaktadır. İslam inancında teoforik isimler, Allah’ın varlığına ve birliğine olan tek inancın göstergesi ve Allah’a olan bağlılığın bir simgesidir. Daha da önemlisi yeni doğan çocuklara böyle isimler verilerek, doğan çocuğun o ismi taşıyan sahabelerin ki gibi güzel ahlaklı ve inançlı olacağına inanılır.

Türk toplumunda da teoforik isimler İslam inancına bağlı olarak yeni doğan çocuklara konulmaktadır. Ahmet, Mehmet gibi isimler peygamberin ismi Muhammed’in Türkçe ve Arapça’nın lehçe farklılıklarından dolayı değişime uğramış sözcüklerdir. Yine bu isimlerin verildiği yeni doğan çocukların, peygamberin öğretisinin yolundan gideceği, Allah’ın emir ve yasaklarına uyacağı inancı vardır.