Toksik zehirli metaller nelerdir?
Toksik metaller ağır metallerin çoğunlukta olduğu metallerdir. Ağır metal, atom kütlesi demir elementine eşit veya daha ağır olan metallerdir. Bunlar geçiş metalleri, lantanitler ve ektinitlerdir.
Geçiş metalleri ve atom numaraları
Geçiş metalleri veya elementleri olarak adlanan bu grup elementler Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Y, Zr, Nb, Mo, Tc, Ru, Rh, Pd, Ag, Cd, Hf, Ta, W, Re, Os, Ir, Pt, Au, Hg, Rf, Db, Sg, Bh, Hs, Mt, Ds, Rg, Cn dir.
Lantanitler
Atom numaraları 57 ile 71 arasında 15 elementtir; La, Ce, Pr, Nd, Pm, Sm, Eu, Gd, Dy, Er, Tm, Yb, Lu.
Aktinitler
Atom numaraları 89 ile 103 arasındaki metalik elementlerdir; Ac, Th, Pa, U, Np, Pu, Am, Cm, Bk, Cf, Es, Fm, Md, No, Lr.
Toksik metaller doğada çok az miktarlarda bulunur. Fakat bazıları toksik seviyesi alt değer konsantrasyonun üzerinde olabilir. Bazı durumlarda yararlı iz metal olarak adlandırılır. Dünyanın pek çok yerinde metal zehirlenmelerine çok sıklıkla rastlanmaz. Genel olarak endüstriyel ortamlara yakın yerlerde görülür.
Cıva
Metal cıva (Hg) son zamanlarda bilim adamlarının ve halkın ilgi odağı oldu. Örneğin aşılarda koruyucu olarak kullanılması, son yıllarda otizimde belirgin artışın nedenlerinden biri olduğuna dair endişeler yaratmaktadır. Cıva aslında yer kabuğunun yaklaşık 0,05 mg bollukta bulunan doğal bir bileşendir. Oda sıcaklığında sıvı halde 303 derecede kaynar. Çalışmalar cıva ve bileşeni metilciva klorür (CH3HgCl) bir hayli toksik olabileceğini göstermektedir.
Civa cevheri (HgS-zinober) genellikle % 1 civarında cıva içerir. Dünya’da İspanya, Çin, Kazakistan ve Cezayir aktif civa üreticisi ülkelerdir. Ancak pek çok ülkede fiyatların düşük ve talebin az olması nedeniyle üretim yapılmamaktadır. 1980 li yıllarda zinober üretimi 7000 ton iken günümüzde 2000 tona gerilemiştir. Cıva madencilikte çinko, altın, gümüş gibi metal veya minerallerinin yan ürünü olarak elde edilir. Ayrıca doğal gaz, geri dönüşüm ürünü ve cıva içeren maden atıklarında da bulunur.
Atmosfere her yıl 2000-3000 ton cıva buharının doğal ve insan kaynaklı yollarla girdiği hesaplanmıştır.
Volkanlar gibi doğal kaynaklar, atmosferik cıva emisyonlarının yaklaşık yarısından sorumludur. İnsan kaynaklının cıva buharı aşağıdaki kaynaklardan gelir.
•Kömür yakıtlı santraller (% 65). Kömür kaynaklı emisyon petrol kaynaklı emisyondan birkaç kat daha fazladır.
• Altın üretimi.
• Demir dışı metal üretimi, tipik dökümler
• Çimento üretimi
• Atık bertaraf etme, tehlikeli atık, arıtma çamuru yakma
• Kostik soda üretimi
• Pik demir ve çelik üretimi
• Piller için civar üretimi
Kadmiyum
Kadmiyum yer kabuğunda yaklaşık 0,1 ppm kadar bulunur. Daha bol (65 ppm) çinko ile karşılaştırıldığında, kadmiyum nadirdir. Önemli miktarda kadmiyum içeren yataklar vardır. Grenokit (CdS) önemli Cd mineralidir ve nerede ise daima sfalerit (ZnS) ile birlikteliği vardır. Bu birlikteliğe Zn ve Cd arasındaki jeokimyasal benzerlikler neden olur. Bunun sonucunda kadmiyum madencilikte yan ürün olarak elde edilir. Çin, Cd üretiminin önemli üreticisidir. Güney Kore ve Japonya onu takip ediyor. Kadmiyum pil üretiminde önemli bir bileşeni olduğu gibi, birçok ortak endüstriyel kullanım alanları vardır. Kadmiyum, kadmiyum pigmentleri olarak, kaplamalarda ve elektro kaplamalarda kullanılır. Ayrıca çekirdek bölünmelerinde (nükleer fizyon) nötronların kontrolünde engel olarak kullanılır. Kadmiyum bazı endüstriyel boyalarda bulunur ve bu boyaların püskürtülerek kullanılması durumunda ciddi tehlikeler oluşturur.
Kadmiyum vücuda ağızdan, solunum ve cilt yolu ile alınır. Alt solunum yollarında kadmiyum oksit olarak depolanır. Vücutta metallothioneine bağlanarak birikir. Bu birikimler karaciğerde ve böbreklerde gerçekleşir ve vücuttan atılması yavaştır. Solunumla alınan kadmiyum bileşenler halinde kana karışır böbrek ve akciğerlerde ciddi hasarlara yol açar.
Kurşun (Pb) ve Arsenik (As) insan sağlığına son derece zararlı diğer toksit elementlerdir.