Toprak nasıl oluştu?
Yeryüzündeki bitki popülasyonunun temel besin kaynağı olan toprak, yerkürenin üst katmanında yer alan ve aralarında insanların da bulunduğu birçok canlı türünün beslenmesine imkan tanıyan bir kaynaktır. Teknolojinin gelişmesi ile daha geniş imkanlara sahip olan biyologlar yaptıkları incelemeler sonucunda, “1 gram toprağın içinde sayısı milyonlar ile ifade edilen canlı bulunduğunu” ortaya çıkarmıştır. Dünyanın yaradılışından bu yada geçen süre zarfında sayısız faktörün etkisiyle gelişen ve çok hassas bir dengeye sahip olan ekosistemde bu canlıların her birinin ayrı bir görevi bulunmaktadır. Toprağın yapısı moleküler düzeyde incelendiğinde, toprak olarak ifade edilen kavramın aslında dev bir karışım olduğu görülür.
Tarımsal üretimin yapılabilmesi için yakın geçmişe kadar tek kaynak olan toprak, bilimadamlarının uzun yıllar süren araştırmaları sonucunda günümüzde topraksız tarım yapılabilmesine rağmen hala dünyadaki en önemli üretim kaynağıdır. Dünya üzerinde bulunan toplam toprak alanın yalnızca %10’u işlenebilir olsa da, bu alan dahi sayısı milyarlara ulaşan insanları ve diğer yüzlerce farklı canlı türünü beslemek için yeterlidir. Dünyanın yaradılışından itibaren geçirdiği evreler incelendiğinde toprağında birçok farklı etmen sayesinde oluştuğu gözlemlenir. Toprak oluşumu etkileyen temel faktörler; kayaçların çözünmesi, iklim, bitkiler, yeryüzü şekillerinin farklılaşması ve zaman olarak sıralanabilir. Bu faktörlerin her birinin toprak oluşumu üzerindeki etkisi farklı olduğundan, oluşum sürecinde tüm bileşenler ayrı bir öneme sahiptir.
Yüzyıllar boyunca dış etkenlere maruz kalan kayaçların zamanla ufalanması yani çözünmesi; atmosferdeki gazlar, sıcaklık değişimleri, su oranı ve basit organizmaların etkili olduğu oldukça karmaşık bir süreçtir. Kimyasal ve mekanik çözünme olarak iki temel başlık altında incelenen kayaçların çözünmesi, toprak oluşumundaki en etkili faktörler arasındadır. Günümüzde dünya üzerinde farklı bölgelerin kendine has toprak çeşitlerine sahip olması da, yine birçok farklı bileşenin birbiri ile etkileşime girmesi ile mümkün olmuştur. Dünyanın farklı bölgelerinde oluşan iklimler toprağın oluşum sürecini de etkilemiş ve sonuç olarak birçok farklı toprak türü ortaya çıkmıştır. Toprağın oluşum ve çeşitlilik sürecini etkileyen temel iklim faktörleri ise yağış oranı ve sıcaklık farklarıdır. Bu iki bileşen hem mekanik hem de kimyasal çözünmesi tetiklemiş, ilkel bitki örtüsünün ortaya çıkmasını sağlamış ve sonuç olarak da organik maddelerin parçalanmasını sağlamıştır.
Toprak içindeki yaşamın var olmasını sağlayan bu süreç şüphesiz birkaç cümle ile anlatılabilecek kadar basit bir olay değildir. Erken evrelerde oluşan ilkel bitki örtüsü zaman içinde çürümüş ve bu bitki çürüklerini parçalayan mikroorganizmalar “humus” adı verilen zengin toprağın oluşmasını sağlamıştır. Bitkilerin yetişmesi için ideal mineral dengesine sahip olan humus, toprağın en üst yüzeyinde bulunan ve tarımsal üretimi mümkün hale getiren bir tabakadır. Tüm bu bileşenlerin etkileşim sürecinin yüz binlerce yıl sürdüğü ve zaman faktörünün de toprak oluşumu üzerinde etkili olduğu unutulmamalıdır.
Rahnansaika