Trablusgarp Savaşı nedir?
16. yüzyılda başlayan sömürgeleştirme hareketlerinin dışında kalmış olan İtalya, Fransız İhtilali’nden yaklaşık bir asır sonra, 1870 yılında, siyasi birliğini geç olarak sağladığı zaman Afrika topraklarının neredeyse tamamı Avrupalı devletlerin tarafından paylaşılmıştı.
1881 yılında Fransa’nın Tunus’u işgali, sonrasında 1882 yılında İngiltere’nin Mısır’ı ele geçirmesinden sonra Akdeniz’deki iki önemli üssü elinden kaçıran İtalya, coğrafi olarak kendine çok yakın olan Kuzey Afrika’da kalan son Osmanlı toprağı Trablusgarp’la ilgilenmeye başlamıştır.
İtalya, amacına ulaşmak için ilk olarak büyük Avrupa devletleri ile gizli antlaşmalar yapmıştır. İngiltere ve Fransa arasında, Kuzey Afrika’daki sömürgelerin paylaşımı sebebi ile çıkan Faşoda Buhranı neticesinde Kuzey Afrika’nın paylaşımı yapımış ve böylece Trablusgarp da kağıt üzerinde İtalya’ya bırakılmıştır. İtalya 1887 yılında İngiltere ve Avusturya ile, 1891 yılında Almanya ile , 1900 ve 1902 yılında Fransa ile , 1902 yılında Avusturya ile, 1909 yılında ise Rusya ile gizli antlaşmalar yapmış ve Trablusgarp üzerindeki emellerini kabul ettirmiştir. İtalya bu anlaşmalardan sonra buradaki faaliyetlerine hız vermiş ve en uygun anı beklemeye başlamıştır.
Trablusgarp Savaşı’ndan önce Osmanlı Devleti iç ve dış karışıklıklar ile uğraşmaktaydı. 23 Temmuz 1908 tarihinde Meşrutiyet ikinci defa ilan edilmiş ve II. Abdülhamit 24 Temmuz 1908 yılında anayasayı yeniden yürürlüğe koymak zorunda kalmıştır. 5 Ekim 1908 tarihinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna Vilayeti’ni işgal etmiş ve yine aynı gün Bulgaristan prensi de İstanbul’a telgraf çekerek bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu iki önemli yerin resmen elden çıkması İttihat ve Terakki’nin prestijini oldukça sarsmıştır.
Trablusgarp Savaşı daha vuku bulmadan Balkanlar’ın durumu da oldukça karışıktı. 1911 yılının Mart ayında Katolik Arnavutlar İşkodra’da ayaklanmışlardı. Karadağ Krallığı bu isyancılara destek vermekten çekinmiyordu. Bu yüzden Osmanlı-Karadağ ilişkileri son derece gergindi. İtalya, Karadağ’ı desteklemenin yanı sıra, onu Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtıyordu. Bu ayaklanmada İtalyan parmağının olduğu açıktı. Ayaklanma Haziran 1911’de bastırıldı ve ayaklananlar Karadağ’a sığındılar. Bu olaylardan sonra Osmanlıcılık fikri önemini yitirmiştir.
1911’de İtalya’yı Trablusgarp’a karşı harekete geçiren en önemli olay, Fas meselesinin alevlenmiş olmasıdır İtalya’nın daha 1900 yılında Fransa ile yapmış olduğu gizli antlaşmaya göre, Fransa Fas’ta yeni menfaatler elde ederse, İtalya da Trablusgarp için harekete geçecekti. Bu antlaşma ile Trablusgarp İtalya’ya vaat edilmiştir.
İtalyanlar Trablusgarp’ta kendi hesaplarına elverişli bir ortam oluşturmak için çaba harcıyorlardı. İtalyanların 1907 yılında Trablusgarp ve Bingazi’de birer şubesini açtığı Banco di Roma onların Trablusgarp’a ekonomik olarak sokulma politikalarının aracı olmuştur. Banco di Roma, Trablusgarp’ta İtalyanların ekonomik bakımdan piyasaya hakim olmalarına çalışmıştır.
Eylül 1911 yılının ortalarından itibaren, İtalya’daki askeri hazırlıklar açığa çıkmıştır. Osmanlı Devleti’nin ise, savaş başladığı zaman, Trablusgarp’taki askeri sayısı 2000’i geçmiyordu. Bingazi’dekiler daha azdı ve kendi hallerine terk edilmişlerdi.
Sonunda İtalya uzun zamandan beri hazırlanmakta olduğu savaşı başlatmanın zamanının geldiğine hükmederek Osmanlı Devleti’ne 28 Eylül 1911 tarihinde bir nota vermiştir. Osmanlı Devleti , 29 Eylül 1911’de İtalyan notasına cevap vermiştir. Ancak Bâb-ı Âli’nin notaya cevap verdiği gün, İtalya da harp ilanı notasını vermiştir. Osmanlı Devleti’ne nota verilmeden önce, 25 Eylül 1911 tarihinde, İtalya’da seferberlik emri yayımlanmıştır.
İtalyan donanması, 27 Eylül’de Trablus önlerine gelmiştir. 20 Ekim’e kadar İtalyanlar, Türk Afrikası kıyılarının önemli noktalarını ele geçirmiştir. Bu şehirlerin hiçbiri kendiliğinden İtalyanlara teslim olmamıştır.
23 Eylül 1911’de İtalya, Osmanlı hükümetine bir nota vermiş, 26 Eylül’de, silah ve cephane taşıyan bir Osmanlı gemisi Trablusgarp’a ulaşmıştır. 28 Eylül günü ise İtalya, Osmanlı Devleti’ne bir ültimatom vererek, 48 saat içinde Bingazi ve Trablusgarp’un İtalyanlara bırakılmasını ve İtalya’ya yıllık vergi verilmesini talep etmiştir.. 29 Eylül’de İtalya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etmiştir.
18 Ekim günü Derne’yi, 20 Ekim günü de Bingazi’yi ele geçiren İtalyanlar, buralara asker çıkartmaya başlamışlardır. 23 Ekim günü saldırıya geçmiş olan Osmanlı Ordusu, İtalyanları kuşatmış ve uzun süren savaştan sonra İtalyanlar kurtulmuşlardı. 26 Ekim günü yapılan bir başka Osmanlı saldırısı, İtalyan kuvvetlerinin büyük kayıp vermesiyle geri püskürtülmüştür.
Mustafa Kemal, Enver Paşa, Fuat Bulca, Nuri Conker ve Fethi Okyar gibi Osmanlı subayları gizli yollarla Trablusgarp’a gelmiştir (Örneğin Mustafa Kemal Paşa, buraya “gazete muhabiri Şerif Bey” adıyla Mısır üzerinden ulaşmıştır).
8 Aralık günü Trablusgarp’a gelen Mustafa Kemal Paşa, 22 Aralık günü Tobruk Savaşı’nı kazanmıştır. Derne’de 16-17 Ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralanmıştır. Bir ay kadar hastanede tedavi gördükten sonra, 6 Mart 1912 tarihinde Derne komutanı olmuş ve burada başarılı savunma muharebeleri yapmıştır.
25 Mart 1912’de Osmanlı Devleti’nin koruyucusu görevini üstlenen ve İtalya’nın müttefiki olan Almanya, ara buluculuk yapmak için İtalya Kralı’yla Venedik’te görüştü. Ancak bu görüşmeden bir sonuç çıkmamıştır.
Trablusgarp Savaşı sürerken İtalyan birliklerinin Libya sahillerine çakılıp kalmaları ve iç bölgelere bir türlü girememesi üzerine, İtalyan hükümeti, Oniki Ada ve diğer bazı Osmanlı şehirlerini baskı altına alarak Osmanlı hükümetine barış antlaşmasını zorla imzalatmaya karar vermiş. İtalyanlar’ın saldırmayı düşündüğü şehirlerden biri de Beyrut’tu. Nitekim 24 Şubat 1912 tarihinde bir İtalyan birlikleri Beyrut’a saldırmış; limandaki iki Osmanlı gemisi batırıldı ve şehir topa tutulmuştur.
4 Mayıs’ta İtalya kuvvetleri, Rodos Adası’na çıkarma yapmış ve iki hafta içerisinde Rodos’u ve daha sonraki 2 hafta içerisinde Oniki Ada’yı ele geçirmiştir. Eylül ayında Osmanlı hükümeti ve İtalya Krallığı arasında barış görüşmeleri başlamıştır.
8 Ekim günü Karadağ’ın Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmesiyle Balkan Savaşları başlayınca, Osmanlı hükümeti İtalya’yla barışa razı olmak zorunda kalmıştır.15 Ekim 1912 tarihinde İsviçre’nin Ouchy (Uşi) kentinde antlaşma imzalanmıştır.Osmanlı İmparatorluğu, Kuzey Afrika’daki son topraklarını da böylece kaybetmiştir.