UNESCO nedir?
Kısa adı “UNESCO” olan United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Birleşmiş Milletler’e bağlı özel bir kurumu olarak, “Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu” adıyla İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 16 Kasım 1945 tarihinde İngiltere’nin başkenti Londra’da 44 ülkenin katılımı ile kurulmuştur. UNESCO’nun kuruluş sözleşmesini onaylayan ilk on devletten biri olan Türkiye bu sözleşmeyi 20 Mayıs 1946 tarihinde imzalamıştır. Günümüzde merkezi Paris’te bulunan UNESCO’ya 2012 yılı itibari ile 195 ülke üyedir ve 8 devlet ise UNESCO’ya üye olmamakla birlikte ortak çalışmalar yürütmektedir.
UNESCO yürüttüğü çalışmaları için gerekli olan finansal kaynaklarını üye devletlerin iki yılda bir bu kuruma ödedikleri aidatlar oluşturmaktadır. Bunun dışında, Birleşmiş Milletler Özel Fonu başta olmak üzere birçok uluslararası örgüt ve kurumun yaptığı bağış ve ödenekler UNESCO’nun finans kaynaklarıdır. UNESCO’nun çalışmalarını üç farklı organ sağlamaktadır.
1- Genel Konferans: Üye devletlerin temsilcilerinden meydana gelen Genel Konferans iki yılda bir toplanmaktadır. Genel Konferans, UNESCO’nun en üst organıdır. Yürütme Konseyi üyeleri ile Genel Direktörün seçimini yapar, çalışma programlarını kabul eder ve bütçesini belirler.
2- Yürütme Konseyi: Genel Konferansa katılan ülkelerin temsilcileri arasından dört yıllığına seçilen 58 üyeden oluşmaktadır. UNESCO Yürütme Konseyine ülkemizden de birçok sanat, bilim ve siyaset insanı seçilmiştir; 1946-1949 yılları arasından ülkemiz adına Reşat Nuri GÜNTEKİN; 1949-1951 yılları arasında Ahmet Kutsi TECER; 1958-1966 yılları arasında Prof. Dr. Bedrettin TUNCEL seçilmişlerdir. Ayrıca Prof. Bedrettin Tuncel 1964 yılı sonunda UNESCO Yürütme Konseyi Başkan Vekili olmuştur. Tuncel 1966 yılı sonunda ise UNESCO’nun 20. yıldönümünde, iki yıl için (1966-1968) UNESCO Genel Konferansı Başkanı seçilmiştir. Türkiye Yürütme Konseyinde Prof. Dr. Erdal İNÖNÜ, Prof. Talat HALMAN ve Prof. Dr. Orhan GÜVENEN tarafından temsil edilmiştir.
3- Sekreterlik: UNESCO Sekreterliği, Genel Konferansa katılan temsilciler tarafından altı yıllığına seçilen bir Genel Direktörün yönetimi altında çalışmaktadır. Sekreterliğin görevi, iki yıllık UNESCO programlarının uygulanması için gerekli olan tüm teknik çalışmaları yapmak ve önlemleri almaktır.
UNESCO bu organların dışında onlarca farklı alana dağılan çalışmalarını bünyesinde kurulan komisyon, komite ve uzmanlar ve üye devletlerin kurumları aracılığıyla yürütmektedir. UNESCO’nun eğitim, bilim ve kültür alanlarındaki çalışmaları, üye olan her devlette kurulmuş olan Milli Komisyonlar aracılığı ile gerçekleştirilirken, Milli Komisyonlar yerelde yürütülen çalışmaları bilimsel ve teknik açılardan desteklemekte ve ülke çapında ya da belirli bölgelere yönelik bilinçlendirme, tanıtım ve eğitim programları yürütmektedirler.
UNESCO, özgür basın, insan hakları, küresel ısınma, herkes için eğitim imkânlarının eşit şekilde sağlanması, depremle mücadele, kültür varlıklarının korunması ve yaşatılması, su ve orman havzalarının korunması, kültürel endüstriler ve kalkınma, dijital medya ve telif hakları vb. farklı alanlara dağılan çalışmalar yürütmektedir. UNESCO, bütün çalışmalarında kırsal – kentsel, kadın – erkek, çağdaş – geleneksel ayırımlarından ziyade insanların ve toplumların ihtiyaçları doğrultusunda ve engelli yani kısıtlılara öncelik tanıyan kültürel – bilimsel ve eğitsel faaliyetlere öncelik vermektedir. UNESCO, eğitim, bilim ve kültürel zenginliklerin sağladığı refah ve kaynaklardan toplumun her kesiminin mümkün olduğu kadar eşit şekilde faydalanması ve kültürel değerlerden toplumun her kesiminin mümkün olduğu kadar eşit şekilde sahiplenerek keyif almasını amaçlamaktadır. UNESCO çalışmalarını genel olarak farklı milletin katılımı ve işbirliği ile yürütmeye çalışmaktadır. UNESCO bütün ulusların kültür ve bilim dünyasına yaptığı katkıları ön plana çıkaramaya çalışmaktadır. Böylece bir toplumun bilim ve kültür alanındaki zenginliklerini diğer dünya toplumları ile paylaşmalarını, onlara tanıtmalarını ve meydana gelecek bilgi akışı sayesinde dünya genelinde hoşgörü ve refah ortamının sağlanması amaçlanmaktadır.
1972 yılında imzalanan “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme”ye dayanılarak 1978 yılında oluşturulan liste ile UNESCO kültürel ve doğal varlıkların daha etkin şekilde korunması ve gerçekte bu varlıkların toplumsal kalkınmanın temelleri olduğu gerçeğinin kamuoyu tarafından fark edilmesi için kullanmaktadır.
Ülkemizden bu listede 2014 yılı itibari ile 13 varlık yer almaktadır;
1. İstanbul’un Tarihi Alanları [1985]
2. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) [1985]
3. Hattuşaş (Boğazköy) – Hitit Başkenti (Çorum) [1986]
4. Nemrut Dağı (Adıyaman – Kahta) [1987]
5. Xanthos-Letoon (Antalya – Muğla) [1988]
6. Safranbolu Şehri (Karabük) [1994]
7. Truva Antik Kenti (Çanakkale) [1998]
8. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) [2011]
9. Çatalhöyük Neolitik Kenti (Konya) [2012]
10. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) [2014]
11. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) [2014]
12. Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) [1985]
13. Pamukkale-Hierapolis (Denizli) [1988]