Urfa’nın tarihi eserleri nelerdir?

Peygamberler şehri olarak tanınan Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu’nun en önemli tarihi şehirlerinden biridir. Urfa efsaneleri ve Balıklıgöl ile herkesin dikkatini çekmektedir.

1- Haleplibahçe Mozaikleri

Şanlıurfa merkezde bulunan Halil’ür-Rahman Gölü’nün (Balıklıgöl) hemen yanında, gecekondular altında kalmış olan Antik Edessa Kentinin Grek kültür kalıntılarından en önemlisi Halepli Bahçe mozaikleridir. 2007 yılında Halepli Bahçede, yapılan kazılarda, günümüzden yaklaşık 3000 yıl önce Egeden, Karadeniz’e ve Anadolu’nun içlerine kadar uzanan kültür havzasında, erkek egemenliğine karşı savaşan kadınların av sahnesi mozaiği bulunmuştur. Halepli Bahçe Mozaikleri mozaik tekniği, sanatı ve 4 mm2 ebadına sahip Fırat Nehri’nin orijinal taşlarından yapılmış olması ve diğer özelliklerinden dolayı, dünyanın en değerli mozaiği olarak tanımlanmaktadır.

Halepli Bahçe’de ilk etapta 100 m2’lik mozaik gün ışığına çıkarılmıştır. Av sahnesi mozaiğinin kenar bordürlerinde, bitki desenleri, geometrik motifler, güvercin, kanatsız Eros, kaplan, keklik, sincap, ördek, ceylan ve tazı figürleri yer almaktadır.

2- Halil-Ür Rahman Camii
Cami Halil-Ür Rahman Gölü’nün yani Balıklıgöl’ün hemen yanında olan tarihi cmailerimizdendir. 1211–1212 yıllarında Eyyubi sultanı Selahattin Eyyubi’nin yeğeni El Melik’ül Eşref Muzafferüddin Musa tarafından yaptırılmıştır. Halk arasında cami, “Döşeme Camisi” ya da “Makam Camisi” olarak ta bilinmektedir.

3- Hasan Padişah Camii
Akarbaşı mevkiinde Balıklıgöl civarında bulunmaktadır. Şeyh Abdurrahman oğlu Hacı Yakub tarafından yaptırıldığı kesin olarak bilinen caminin kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte 15. asrın ikinci yarısında inşa edildiği tahmin edilmektedir. 1927 yılına ait olan resmi kayıtlarda Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan adına yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Caminin adının da Uzun Hasan’ın adını taşıdığı söylenmektedir.

4- Şanlıurfa Kalesi
Urfa Kalesi’nin M.Ö. 9500 yıllarına ait olan neolitik bir yerleşim höyüğü üzerine kurulduğu tahmin edilmektedir. Kalenin hemen yanında çıkarılan ve Şanlıurfa Müzesinde sergilenen 11.500 yılık Balıklıgöl Heykeli kale dâhil Balıklıgöl havzasının tarihini bilimsel olarak ortaya koymaktadır. Kalenin üzerinde yer alan korinth başlıklı iki sütun Edessa Karalı IX. MANU döneminde, M.S. 240-242 yılları arasında birer anıt sütun olarak yapılmıştır. Kalenin sütün hariç diğer yerleri M.S. 814 yılında Abbasiler döneminde yeniden restore edilmiştir. Urfa Kalesi’nin, üç tarafı kayadan oyma derin savunma hendeği ile çevrilmiştir, kuzey tarafında ise sarp kayalıklar mevcuttur.

5- Gümrük Hanı
Haşimiye Meydanı yakınında bulunan han, 1563 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında Urfa Sancakbeyi Halhallı Behram Paşa tarafından yaptırılmıştır. Gümrük Hanı, Şanlıurfa’daki hanların en güzel örneklerindendir. Dış cepheleri kaplayan iki renkli kesme taşlardan dolayı “Alaca Han” adıyla da bilinmektedir.

6- Hüseyniye Çarşıları (Bakırcılar Çarşısı)
1887 yılında Hartavizâde Hafız Muhammet Selim Efendinin oğlu Hüseyin Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Çarşılarda sağlı sollu sıralı dükkânların kapılarının üzerinde karşılıklı biçimde aydınlatma pencereleri bulunmaktadır. Çarşı düzgün kesme taşlardan yaptırılmıştır. İnşa edildiği yıllarda Halı, Kilim, Keçe ve benzeri malzemelerin satıldığı yer olarak kullanılmıştır. Bir ara Yemenici Pazarı olarak kullanılmış olan bu çarşı daha sonra bakırcı esnafına tahsis edilmiştir.

7- Meclis Evi (Şahap Bakır Evi – İsa Beden Evi)
Halk arasında Arabizade Reşit Efendi evi olarak ta bilinen Meclis Evi, Pınarbaşı Mahallesi Köleler sokakta yer almaktadır. Haremlik ve selamlık kısımlarından oluşan tarihi ev, kapı arası, eyvan, havuz, hayat, çiçeklik, zerzembe (kiler), tandırlık, camhane , haremlikle selamlık arasında yemek servisini sağlayan dönme dolap gibi Urfa evlerinin tüm unsurlarını barındırmaktadır

8- Mevlevihane Camii
Haşimiye Meydanı’nın doğusundaki cami 18. Asırda Mevlevilerin toplanması amaçlı olarak Mevlevihane olarak inşa edilmiştir. Cami kare planlı ve üzeri tek kubbe ile örtülüdür.

9- Ellisekiz Meydanı
Osmanlı Dönemine ait dört sokağa açılan tarihi yapıların yoğunlaştığı Nimetullah Mahallesindeki önemli bir meydandır.

10- Reji Kilisesi (Aziz Petrus Ve Aziz Paulus Kilisesi)
Bu kilise Ellisekiz Meydanı’nın kuzeydoğusunda yer almaktadır. 1861 yılında, VI. yüzyıla ait bir kilise kalıntısının üzerine inşa edilmiş olan bu kilise, Hz. İsa’nın iki havarisinin anısına inşa edildiğinden onların adını taşımaktadır..

11- Göbeklitepe
Göbeklitepe, M.Ö. 10.000 yılına tarihlenen “Dünyanın En Eski Arkeolojik Tapınağı”’dır. 80 dönümlük geniş bir alana sahip olan ören yeri, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2005 yılında 1. Derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir. Şanlıurfa merkezinin 17 km doğusunda Örencik (Karaharabe) Köyü’nün 3 km kuzeydoğusundaki Göbeklitepe, ismini bölgedeki taş yatır mezardan (ziyaretten) almaktadır.

12- Harran Kalesi

Harran’ın güneydoğusunda şehir suruna bitişik şekilde inşa edilen iç kale, dikdörtgen planlı olup, köşelerinde onikigen kuleleri bulunmaktadır.

13- Harran Höyüğü
Höyük ve çevresi tarih öncesi çağlardan itibaren Halaf, Ubeyd, Uruk, Tunç Çağları, Hitit, Hurri, Mitanni, Assur, Babil, Helenistik, Roma, Bizans, Emeviler, Abbasiler, Fatimiler, Zengiler, Eyyubiler ve Selçuklular gibi önemli uygarlıkları barındırmıştır.

14- Harran Ulu Camii
Ulu Cami ya da Cennet Cami, Harran höyüğünün kuzeydoğu eteklerinde bulunmaktadır. Caminin doğu cephesi mihrabı, şadırvanı ve minaresinin büyük bir kısmı korunmuştur. Türkiye’de İslam mimarisinde yapılmış olan en eski cami olan Harran Ulu Cami, Emeviler devrinde Halife II. Mervan tarafından M.S. 744-750 tarihleri arasında yaptırılmış ve daha sonra çeşitli zamanlarda onarımlar görmüştür.

15- Harran Kümbet Evleri
Harran’la özdeşleşmiş olan Harran Kümbet Evler, Kubbeli Evler ya da Konik Evler diye üç isimle tanılan ve bilinen ilgi çeken Harran’a özgü evlerin büyük bir bölümü hala mevcudiyetini korumaktadır. Harran evleri bölge iklimine uyumlu olup yazın serin kışın ise sıcaktır.

Urfa’da daha bir çok tarihi yapıt bulunmaktadır.