Verginin tarhiyatı ve türleri nelerdir? Vergi ne zaman ödenir?

Verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarda gösterilen matrahlar üzerinden ,vergi dairesi tarafından hesaplanıp bu alacağı miktar üzerinden tespitle görevli olan idari işlemdir. Verginin tarhı sadece vergi dairesine aittir.

Beyan esasına göre tarhiyat; mükellef veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine, verginin vergi dairesi tarafından tarh edilmesidir.

Basit usulde tarh; hesap dönemi içerisinde, hasılat ve giderler ile alış bedelleri arasındaki müspet farktır. Basit usulde vergilendirilenler, bu verginin şartlarında herhangi birini, bir takvim yılı içerisinde kaybederlerse, ertesi yılbaşından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler.

İkmalen tarh; ikmalen tarhiyat olması için, daha önce verginin tarh edilmesi gerekir. Vergi tarh edildikten sonra, beyan edilen belgeler incelemeye girerse, bu incelemeler sonucunda ise hatalı matrah farkları, idarece ikmalen tarh olur. Başka bir deyişle, beyan edilen tarhiyata getirilen ek vergi anlamına gelir.

Re ‘sen tarh; matrahın kısmen veya tamamen kanuni ölçülere dayanılarak tespit edilmesine imkân yoksa takdir komisyonları ve vergi incelemesi yapmaya yetkili kişiler tarafından belirlenen matrah üzerinden alınan vergi türüdür. Beyannamelerin süreleri içerisinde verilmemesi, tutulması zorunlu olan defter ve kayıtların tamamı veya bir kısmının tutulmaması, defter kayıt ve belgelerin usulsüz, karışık veya noksan olduğu için matrah hesaplanmasına olanak olmaması, tutulan defter kayıtlarının gerçeğini yansıtmadığı kanaati uyandığında re ’sen tarhiyat yapılır.

İdarece tarh; ikmalen ve re ‘sen tarhiyatın yapılamayacağı durumlarda, mükellefin belirli süreler içinde vergi tarhı yaptırmak için müracaat etmemesi durumunda veya kendilerine yüklenilen mükellefiyet görevlerini yerine getirmemeleri durumunda, tarh edilmeyen verginin kanunen belli matrahlar üzerinden tarh edilmesidir.

Gelir vergisi, ilke olarak mükellefin ikametgâhının bulunduğu yerin vergi dairesinde tarh edilir. İşyerleri ile ikametgâhları ayrı olan mükellefler, Maliye bakanlığının belirleyeceği yere ya da mükellefin haberinin olması kaydıyla işyerinin bulunduğu yer vergi dairesine yapılmalıdır. Dar mükellefler, vergilerini beyanname verdikleri yerin vergi dairesine yatırmak zorundadır.
Gelir vergisi mükellefi gerçek kişilerdir. Küçüklerin ve kısıtlıların vergilerinin muhatabı kanuni temsilcileri, dar mükellefilerdi daimi temsilcisi, kaynakta kesilerek vergilendirilenlerin ise muhatabı vergi sorumlularıdır.

Beyanname verilmesi gereken durumlarda vergi, beyanname gününde tarh edilir. Beyannameler posta yolu ile gönderilmişse, vergi dairesi beyannameyi aldığı günden itibaren 7 gün içinde tarh eder.
Basit usulde vergilendirilenler, Şubat ayının yirmi beşinci günü akşamına kadar verilmesi gereken beyannamelerin ödeme zamanı Şubat ve Haziran aylarında;

Mart ayının yirmi beşi akşamına kadar beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk edecek olan gelir vergisi ise, Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitlerde ödenir.

İkmalen ve re ‘sen tarhiyat yapılmış olan mükelleflerin vergileri taksit süresi içerisinde, taksit süreleri geçmiş ise, tahakkuk tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödenmelidir.