Zağaros Paşa kimdir?

Zağanos Paşa’nın bazı kaynaklarda Rum devşirmesi olduğu belirtilmektedir. Bazı kaynaklarda ise babasının Abdullah Bey, Türkmen bir Osmanlı denizcisi olduğu ve annesinin yine bir Kayı Boyu’na mensup olan Osmanlı denizcisi Oruç Gazi Paşa’nın kızı olduğu belirtilmektedir. Denizcilikte gözetleme yapmak için zağanos (keskin görüşlü, yırtıcı bir kuş) kullandığı için zağanos lakabıyla anılmıştır.

Rum, ya da Sırp asıllı ünlü bir Osmanlı veziri olarak bilinmektedir. Küçükken devşirilip Türk ve İslam terbiyesi verildiği yolunda bir takım söylentiler olmakla beraber; ileri bir yaşta Müslüman olup Osmanlılar’ın hizmetine girdiği iddiası daha kuvvetlidir. Müslüman olduktan sonra Mehmet adını almış, ancak daima Zağanos unvanı ile anılmıştır. Doğum yeri ve doğum tarihi tam olarak belli, değildir.

Zağanos Paşa eğitimini Enderun’da almıştır. Buradaki eğitiminden sonra umera sınıfına dahil olmuştur. II. Murad oğlu Şehzade Mehmed’i Manisa sancakbeyi için gönderince önce Nişancı Mehmet Bey onun lalası olarak görevlendirilmiş ve çok geçmeden Zağanos Mehmed Paşa lalalık görevine verilmiştir ve 1449 yılının Aralık ayında Saruca Kasım Paşa lalalık görevine atanana kadar bu görevi sürdürmüştür.

1443 yılında Şehzade Mehmed Edirne’ye çağrıldığında Zağanos Mehmet Paşa’ya vezirlik görevi verilmiştir. 1444 yılında II. Murad’in kızı ve Sehzade Mehmed’in ablası Fatma Sultan ile nikahlanmış ve “damat” olarak anılmaya başlanmıştır. 1446 yılında Zağaros Paşa Gelibolu sancakbeyi ve donanma komutanı olmuştur.

1451 yılında Fatih Sultan Mehmed’in babası II. Murad ölünce Fatih Sultan Mehmed ikinci kez padişahlığa çıkmıştır. Zağaros Paşa da ikinci vezir olarak tayin edilmiştir. İstanbul’un fethi surecinde önemli görevler almıştır. İstanbul’un fethi öncesinde Rumeli Hisarı’nı yaptırmış, İstanbul Kuşatması’nın en ateşli savunucularından biri olmuştur. Rumeli Hisarındaki 3 kulenin biri Halil Paşa, biri Sarıca Paşa, diğeri ise Zağanos Paşa adı verilerek Rumeli Hisarının yapımı sonrası diğer 2 paşa ile birlikte padişah tarafından onurlandırılmıştır.

Zağanos Paşa dehası ile Osmanlı donanmasının kara yolu ile Kasımpaşa’ya indirilmesini sağlamayı başarmıştır. İstanbul kuşatmasında yanındaki birliklerle Galata yakınlarında bulunmuştur. Beyoğlu’nu tutmakla görevlendirilmiştir. İstanbul’un ele geçirilmesinden sonra Galata’yı Cenevizlerden almıştır. 1453 yılında İstanbul’un Fethi’nden sonra idam edilen Çandarlı Halil Paşa’nın yerine veziriazamlığa getirilmiştir. İstanbul kuşatmasında ve Türkler tarafından alınmasında, hem asker, hem idareci sıfatıyla büyük yararlıkları görülen bu vezirin; Çandarlı Halil Paşa’nın gözden düşürülüp idam edilmesinde önemli etkisi ve rolü olduğu belirtilmektedir. Zağaros Paşa’nın siyasî itibarı doruk noktasına ulaşmış. Hatta kızını II. Mehmed’e vererek onun kayınpederi olmuştur.
Ancak 1456 yılında Fatih Sultan Mehmed ile birlikte sefere çıkan Zağanos Paşa ve Osmanlı ordusu Belgrad kuşatmasında Sırbistan’ın her yerini fethetmiş olmasına rağmen şehri alamayıp; şehri savunan Janos Hunyadi komutasındaki Macar ordusu ve Haçlı birliklerine yenilmiş ve ağır kayıplardan dolayı kuşatmayı kaldırmak zorunda kalmıştır. Zağanos Paşa bu başarısızlıktan sorumlu tutulmuştur. Veziriazamlıktan alınmıştır.

Balıkesir’e sürülmüş olan Zağanos Paşa buraya yerleşmiş vakıflar kurmuş, medrese, cami, hamam yaptırmış, şehrin bütün çehresini değiştirmiştir. 1463 yılında Zağanos Paşa gelişmeye başlayan Osmanlı donanmasının başına Kaptan-ı Derya olarak getirilmiştir. 1466 yılında Teselya veMakedonya’ya vali olarak atanmıştır.
1467-1469 yılları arasında Trabzon’da sancak beyliği yapmıştır. Trabzon’da hayır kurumları ve bir köprü yaptırmıştır.

Padişah ile birlikte Mora’nın ve Atina’nın alınmasında bulunmuştur. Bir süre Mora valiliği yapmıştır. Balıkesir sancakbeyi olan Zağaros Paşa burada da hayır kurumlan, cami ve bir çeşme yaptırmıştır. Balıkesir’de 1969 yılında ölmüştür. Türbesi Balıkesir’de yaptırdığı caminin hemen dışında bulunmaktadır. Kurduğu vakfa ait mülklerin bir çoğu Balıkesir’de ve Manisa’da bulunmaktadır. Balıkesir’de bir cami yaptırmış, 1461 yılında tamamlanan cami için 1462 tarihli bir vakfiye düzenleyerek gelirlerini tayin etmiştir. Zağanos Paşa’nın Mehmed ve Ali Çelebi adlı iki oğlunun adı kaynaklarda yer almaktadır.